W postępowaniach karnych oraz cywilnych świadek jest najczęściej wykorzystywanym źródłem dowodowym.  Ale czym właściwie jest świadek, dowód i na czym polega dowodzenie w sądzie? Dowodzeniu podlega stan rzeczy albo okoliczność, których prawdziwość należy ustalić celem prawidłowego przeprowadzenia postępowania. Dowód, czy inaczej źródło dowodowe to nośnik informacji, służących dowodzeniu- jest to rzecz, bądź osoba. Wreszcie, źródłem dowodowym, obok dokumentów oraz biegłych, jest sam świadek, czyli osoba powoływana przez organ prowadzący postępowanie celem uzyskania materiału dowodowego- zeznań tego świadka, czyli jego zarejestrowanych wypowiedzi. Detektyw może być w ten sposób źródłem dowodowym, a jego zeznania cennym materiałem. Jednak sprawa nie jest wcale całkowicie prosta. 

Wymagania formalne udziału detektywa w postępowaniu sądowym 

Podstawowym wymogiem, którego spełnienie jest konieczne, aby powołać detektywa na świadka jest zwolnienie go z tajemnicy zawodowej. Nakłada ją na detektywa art. 12 Ustawy o usługach detektywistycznych z dnia 6 lipca 2001 r. “Detektyw jest obowiązany zachować w tajemnicy źródła informacji oraz okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość w trakcie wykonywania czynności, o których mowa wart. 2”. Jednak zgodnie z artykułem trzecim wyżej wspomnianej ustawy, możliwe jest zwolnienie detektywa z tajemnicy zawodowej, zgodnie z zasadami Kodeksu postępowania karnego. Art. 180 KPK mówi, że osoby objęte tajemnicą zawodową i służbową mogą zostać z niej zwolnione w sytuacji, w której będzie to służyło dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Od decyzji sądu w sprawie uchylenia tajemnicy detektywistycznej, istnieje rzecz jasna możliwość odwołania. 

Kiedy już na mocy wspomnianego artykułu, detektyw będzie mógł legalnie składać zeznania, zwykle jego stawiennictwo na wokandzie jest obowiązkowe.  Co więcej, detektywa obowiązują przy przygotowywaniu dowodów te same zasady, co każdego innego obywatela. Wszystkie zgromadzone przez niego materiały muszą być zdobyte zgodnie z prawem, z poszanowaniem wolności i praw człowieka. W celu zdobywania informacji nie może też korzystać z form, których użycie jest dozwolone tylko dla organów takich jak policja i prokuratura. Podsumowując- wszystkie dostarczane przez detektywa dowody muszą być zdobyte w poszanowaniu prawa materialnego i procesowego, a więc legalne. Jednak detektyw ma nieco większe uprawnienia z racji posiadanej licencji. Należą do nich np. możliwość przetwarzania danych osobowych bez zgody osoby “zainteresowanej”, co w praktyce oznacza np. to, że może legalnie fotografować osoby, będące pod jego obserwacją, przy jednoczesnym braku możliwości zanegowania tego rodzaju dowodów przez osobę uchwyconą na zdjęciu. Jednak warto wiedzieć, iż detektyw nie ma prawnego zezwolenia np. na używanie podsłuchów, ponieważ jest to jedna z form zbierania informacji zarezerwowana dla wspomnianych wyżej organów. Istnieje jednak szansa, że sąd, podczas oceniania zgromadzonych dowodów uzna częściowo lub całkowicie np. nagraną bez wiedzy jednej z osób rozmowę, jeśli tylko ta osoba nie zaprzeczy prawdziwości treści znajdującej się na nagraniu. Podsumowując, przy zbieraniu dowodów warto skorzystać z pomocy detektywa, choćby dlatego, że wie on, w jaki sposób gromadzić informacje, by zostały przez sąd uznane. 

Dopuszczalność dowodu w postępowaniu sądowym

Dowody, zgodnie z art. 167 KPK (Kodeks postępowania karnego). Przeprowadza się w postępowaniu z urzędu lub na wniosek stron. Oznacza to między innymi, że strona postępowania może wnosić o uznanie dowodu, który zostanie dostarczony przez jedną ze stron. Jednak często indywidualny uczestnik procesu nie jest w stanie sam zebrać wiarygodnych dowodów. Często w tym celu powołuje się właśnie na pracę detektywa. Żeby dowód wpłynął na sprawę, musi zostać uznany przez sąd- a prawdopodobieństwo, że tak się stanie jest zwiększone w przypadku, gdy dowody gromadzone są przez wykwalifikowaną osobę. Dzieje się tak nie tylko ze względu na doświadczenie i wiedzę detektywa, ale również przez wzgląd na to, że jak wspomniano, posiada on szersze uprawnienia w zbieraniu informacji. Jednakże nawet jeśli strona złoży wniosek o przeprowadzenie dowodu np. ze zdjęć zrobionych przez detektywa, sąd może go nie dopuścić np. jeśli zostanie uznany za mało wiarygodny, lub jeśli zaistnieje podejrzenie, że nie został on zdobyty zgodnie z prawem. Co więcej, nawet jeśli dowód zostanie przez sąd dopuszczony, nie oznacza to, że jego wartość zostanie wysoko oceniona. W polskim sądownictwie istnieje zasada, mówiąca o swobodnej ocenie dowodów przez sędziego. Zgodnie z nią, sąd każdorazowo, w każdej indywidualnej sprawie podejmuje odrębną, zgodną ze swoją wiedzą i sumieniem, decyzję, które dowody są wiarygodne całkowicie, bądź częściowo. Dzięki temu nie istnieją w sprawach dowody “gorsze”, lub “lepsze”. Ich oceny, względem mocy dowodowej, dokonuje osoba sędziego. Od decyzji podejmowanej przez sąd względem uznawania mocy dowodowej przedstawionych materiałów, obowiązuje odwołanie. 

Rola detektywa w sądzie 

Oczywiście, najważniejsze mogą wydawać się zdjęcia czy materiały filmowe dostarczane przez detektywa klientowi, ale to nie wszystko. Do dowodów można włączyć np. raport z całości działań detektywa. Raport, czyli sprawozdanie z czynności detektywistycznych to obowiązkowy element zakończenia pracy detektywa i cenny dowód w postępowaniu sądowym. Może jednak zostać przez sąd zakwestionowany- ostatecznie nadal jest to dowód prywatny. Prawdopodobieństwo zanegowania raportu jako dowodu wzrasta, jeśli nie zostanie on wykonany profesjonalnie i rzetelnie, choć część agencji detektywistycznych chwali się, że ich sprawozdania są niepodważalnymi dowodami. Warto więc zaufać sprawdzonym agencjom lub poddać raport obiektywnej, zewnętrznej ocenie. 

Obok raportu czy materiałów zdjęciowych, detektyw we własnej osobie, rzecz jasna może wziąć udział w rozprawie. Co do zasady, w przypadku jego zaangażowania w sprawę, jest to konieczność, od której detektyw nie może się odwołać, jeśli odpowiednie organy wystosują polecenie zjawienia się na rozprawie.

Adam Rangotis

Zeznania detektywa są traktowane jak zeznania każdego innego świadka, czyli brane pod uwagę z zachowawczością. Można jednak śmiało stwierdzić, że zeznania detektywa mogą zostać przez sąd potraktowane jako bardziej obiektywne, rzetelne i pełne niż przypadkowego świadka. Podczas każdego “przesłuchania” świadka, sąd musi brać pod uwagę wadliwość ludzkiej pamięci, skłonność do koloryzowania czy sympatyzowania się z jedną stroną sprawy- innymi słowy, zawsze należy założyć błąd ludzki. Jest to kwestia wrażliwa nawet w przypadku zeznań detektywa- bo przecież wynajmuje go jedna ze stron. Trzeba jednak pamiętać o tym, że detektyw to wykształcony i doświadczony specjalista w swojej dziedzinie. Bez wątpienia moc dowodowa informacji przedstawianych przez niego będzie większa niż np. zeznania koleżanki, sąsiada albo członka rodziny. Wynika to po części z autorytetu samej licencji detektywa. Pod względem wiarygodności zeznań i ich mocy, detektywowi jako świadkowi jest blisko do biegłego sądowego. Właściwie, zgodnie z obowiązującymi przepisami może za takiego zostać uznanym z racji posiadanej, specjalistycznej wiedzy. 

Podsumowując, obecność wynajętego detektywa jako świadka w danej sprawie może znacząco wpłynąć na wynik rozprawy. Nie bez znaczenia jest fakt, że materiał dowodowy dostarczany przez licencjonowanego agenta będzie bardziej wiarygodny niż ten zdobyty przez indywidualną osobę- zarówno obiektywnie, w przypadku jakości np. materiału zdjęciowego, czy to w oczach sędziego, prowadzącego konkretną sprawę. Przedstawicieli agencji detektywistycznych cechuje doświadczenie i wiedza, której nie mają “zwykli” obywatele. Dlatego jego pomoc może okazać się nieoceniona w przypadku wielu różnych spraw, począwszy od kłótni na tle cywilnym, przez rozwody czy drobne sprawy karne, jak niewielkie kradzieże. Tak jak istotne jest korzystanie z pomocy adwokatów, obrońców czy radców prawnych, tak w krąg specjalistów o dużym znaczeniu dla powodzenia sprawy sądowej, powinno wliczać się detektywów.